Czym są pomniki przyrody? Do czego nam one są potrzebne? Warto je ustanawiać? To pytania, na które warto poznać odpowiedź, jednak na początek trochę danych.
– Najbardziej znanym drzewem liściastym uznanym za pomnik jest 670 letni dąb „Bartek” w Zagnańsku, o obwodzie 985 cm.
– Najstarszym krzewem – pomnikiem, o ile jeszcze żyje, jest cis pospolity w miejscowości Henryków Lubański, który może liczyć obecnie ponad 1300 lat.
– W województwie warmińsko-mazurskim znajduje się 2200 pomników przyrody w tym 156 w powiecie ostródzkim (źródło: CRFOP).
– W powiecie ostródzkim najwięcej pomników przyrody znajduje się w gminie Miłakowo –39 sztuk, niewiele mniej w gminie Ostróda – 34, dalej jest Łukta z 24 pomnikami, Małdyty i Grunwald mają po 15, Miłomłyn 13, Morąg 8, Dąbrówno 6, stawkę zamyka miasto Ostróda z 6 pomnikami.
– Najgrubszym drzewem w okolicach Ostródy jest wierzba biała z Nowego Dworu k. Morąga (notabene najgrubsza wierzba w całej Polsce) i ma 880 cm obwodu. Kolejne miejsce zajmuje dąb w Strużynie (gm. Morąg) z 836 cm, dąb w Markowie (gm. Morąg) –751 cm, lipa w Grabinie (gm. Ostróda) – 729, piąty jest słynny dąb Perkun (gm. Łukta) z 726 cm obwodu.
Podstawą prawną tworzenia pomników przyrody w Polsce jest Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.
Art. 40 ust. 1. Ustawy określa pomniki przyrody jako: „pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie”.
Ale po co w ogóle ustanawiać pomniki przyrody?
Bo wtedy te najcenniejsze okazy objęte są ochrona prawną. Zabronione jest ich niszczenie, uszkadzanie i umieszczanie na nich reklam. Nikt nie może ich ściąć, aż do ich naturalnej śmierci. Gdy drzewo pomnikowe choruje lub starzeje się, otacza się je szczególną troską. Poddaje się je leczeniu, zabiegom chirurgicznym, wzmacnia specjalnymi podporami.
Stowarzyszenie M14STO niedawno zakończyło projekt pt: „Mapa pomników przyrody powiatu ostródzkiego”. O ideę i przebieg tej inicjatywy zapytałam koordynatora projektu Artura Munjego:
„Idea powstania Mapy pomników przyrody okolic Ostródy zakiełkowała w naszych głowach po wpisaniu w mapę Google hasła „pomnik przyrody”. Ukazały się nam praktycznie dwa wyniki: dąb Perkun i Nawiedzony Dąb za Samborowem. Pomyśleliśmy wtedy, że trzeba to zmienić. Zaczęliśmy szukać pomników przyrody w inny sposób. Trafiliśmy na Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody (CRFOP), na którym niby są one zaznaczone, ale w sposób uniemożliwiający praktycznie ich odnalezienie. Postanowiliśmy więc je odszukać, ustalić koordynaty, sfotografować i opisać, aby ułatwić to zadanie innym. Stworzenie mapy uznaliśmy za najlepszy sposób prezentacji tych fascynujących miejsc i obiektów.
Konkurs zorganizowany w ramach projektu „Znajdź swój pomnik przyrody” był pokłosiem tego pomysłu i próbą odnalezienia pomnikowych drzew w okolicach Ostródy i ich usankcjonowanie. Dzięki zaangażowaniu uczestników konkursu udało nam się zebrać ponad 100 obiektów, które będą mogły takimi pomnikami się stać. I tym też będziemy się zajmować.
Samo poszukiwanie istniejących pomników w wielu wypadkach było nie lada wyzwaniem.
Niektóre z nich znajdowały się w niedostępnych leśnych ostępach, zaroślach, na odległych polach lub prywatnych posesjach. Ale była to też ogromna przyjemność i przywilej – móc podziwiać te najbardziej okazałe w naturalnym środowisku. Wysiłek się opłacił. Dzięki niemu stworzyliśmy stronę: www.pomnikiprzyrody.pl , na której znajduje się 127 wpisów (pomników jest teoretycznie 156, niektóre z drzew zostały połączone w grupy), ponad 1600 zdjęć z terenu 9 gmin. Dodatkowo znalazły się tutaj też obiekty znajdujące się na granicy powiatu ostródzkiego.
W trakcie trwania projektu zdarzały się różne sytuacje. Któregoś dnia współpracujący z nami Wojciech Gawor napisał na swoim profilu na FB, że lipa w Wenecji (obwód 600 cm) jest prawdopodobnie przeznaczona do wycięcia. Postanowiliśmy przyjrzeć się sprawie. Okazało się, że jest w pasie drogowym drogi powiatowej z Wenecji do Wilimowa. Szybka interwencja w starostwie w Ostródzie i RDOŚ w Olsztynie pozwoliła na zaniechanie tych planów. Lipa została zgłoszona do konkursu jako potencjalny pomnik przyrody. 🙂
Najważniejszą częścią utworzonej strony jest Mapa pomników przyrody powiatu ostródzkiego. Po najechaniu kursorem na mapie na dany obiekt i kliknięciu, przenosimy się do opisu danego pomnika, gdzie znajdują się jego koordynaty. Tam też są szczegółowe dane na temat wymiarów, zdjęcia i wskazówki dojazdu. Staraliśmy się umieścić też różne ciekawostki na temat samych pomników lub miejsc w których się znajdują.
Mało tego, klikając na strzałkę przy opisie, możemy wytyczyć sobie nawigację drogową do danego obiektu. Mapa działa również na urządzeniach mobilnych. Staraliśmy się żeby strona była przejrzysta i intuicyjna; by była namiastką przewodnika turystycznego po powiecie. Mamy nadzieję, że nam się to udało”.